Hakken tegen beter weten in

Het uitsmeden van (sloop)beitels is elke keer weer een plezier voor mij als smid. Elke beitel is een klein werkstukje op zich, ze komen vaak scheefgehakt en bot aan, en het is de truc om ze weer recht en scherp af te leveren bij de klant. Omdat beitels van staal gemaakt worden is het niet enkel maar warm stoken en een nieuwe punt eraan slaan. Staal houd er niet van om alle kanten op geslagen te worden het is dus belangrijk om de vlakken van de punt recht te houden anders ontstaan er inwendige spanningen. Die spanning is niet zichtbaar maar zorgt wel voor breuk op het moment dat het het minste uitkomt, tijdens het hakken dus. Ook de temperatuur voor het smeden is anders dan dat van “simpel” ijzer bij oververhitting valt de structuur van het staal uit elkaar. Bij een te lage smeedtemperatuur ontstaan er lengtescheurtjes, het resultaat bij beide is dat de punt bij belasting afbreekt.

Na het uitsmeden komt de volgende fase, het staal is door het verhitten zacht geworden en moet opnieuw worden gehard. De beitels worden opnieuw verhit en dan in speciale hardingolie plots afgekoeld. De juiste temperatuur is ook hier van belang. Te warm en er ontstaat weer breuk, te koud en de beitel wordt te zacht en buigt krom.

Hier stopt het proces echter nog niet. De beitels zijn nu wel hard maar er moet nog een eigenschap aan het staal worden toegevoegd namelijk taaiheid. Het is de combinatie van deze twee eigenschappen dat er voor zorgt dat een hard stuk steen het van een beitel verliest. Om de taaiheid toe te voegen aan het staal gaat het voor een uur in een bad met gesmolten zout. Het zout heeft een stabiele temperatuur en geeft het staal de mogelijkheid om inwendig de juiste structuur aan te nemen. Het spreekt vanzelf dat ook hier weer alle voorwaarden goed moeten zijn om het juiste eindresultaat te bereiken.

Soms komen er nog wel vermoeide bouwvakkers in de smederij die dagenlang met botte beitels hebben staan werken. Het werk gaat langzaam kost meer moeite en tijd dan nodig is en geeft een rommelig resultaat. Kortom hakken tegen beter weten in.
Het is mooi om deze collega handwerklieden de mogelijkheid te kunnen bieden om met een goed stuk gereedschap het beton te lijf te kunnen gaan.

Kasteelheer aan de ketting

Wat doe je als je een kasteel mag beheren en je hebt een ketting nodig om een trap af te zetten? Je kan natuurlijk naar de locale bouwmarkt reizen en daar een stuk ketting halen, effectief en goedkoop maar passend is het niet. Gelukkig maakte de beheerder van het kasteel van Rhoon de keuze om aan te kloppen bij de smid.

Van mijn oude leermeester had ik al wel geleerd hoe je een schakel moet maken aangezien we nog wel eens een remketting voor de boerenwagens maakten. Maar dit was toch een iets ander model met kleinere schakels en zwaarder naar verhouding. Dan maak je eerst maar eens een proefje want je moet precies goed uitkomen met buigen zodat de vuurlas* op de juiste plek komt te zitten. En de schakel moet getest worden want broddelwerk afleveren dat kost mij mijn nachtrust. De meter gaf 843 Kg aan toen de schakel het begaf dus dat zat wel goed, de productie kon aanvangen.

Met één schakel begin je een ketting maar het zou niet handig zijn om schakel voor schakel aan de ketting te maken.
Het wordt dan steeds lastiger manouvreren in het vuur en helemaal lastig om de withete schakel op tijd om de hoorn van het aambeeld te schuiven tijdens het vuurlassen. Eerst maak je dus losse schakels die je vervolgens per drie aan elkaar zet om zo de ketting op te bouwen.

Dan nog een besvestigingsplaat en een eindstuk met een haak en de ketting kan worden afgewerkt. Ook hier hebben we gekozen om het volgens de originele methode te doen. Hierbij wordt de ketting verhit tot ongeveer 250 graden Celsius en dan wordt hij ingesmeerd met lijnolie. De lijnolie brand op het ijzer samen met de roetdeeltjes uit het vuur waardoor er een mooie diepzwarte kleur ontstaat die ook nog redelijk bescherming biedt tegen water.

Een ketting zoals deze verstoort op geen enkele manier de uitstraling van het gebouw. Al met al wel heel wat werk maar prachtig om het zo te mogen maken en de kasteelheer op deze manier aan een ketting te helpen.

* Lassen gebeurd tegenwoordig met lasapparaten maar de smeden van welleer hadden al een methode om in een smeedvuur twee delen aan elkaar te binden. Een proces waarbij het ijzer tot bijna smelten gebracht wordt, beschermt met zand dat in het vuur om het ijzer smelt. Als de smid zijn vuur en zijn vak beheerst kan hij op deze manier twee delen aan elkaar lassen. Ik zal daar een andere keer een heel bericht aan wijden

Visje, visje in het groen?

Al een paar jaar spraken we erover, de combinatie van glas en roestvast staal. En dan ook in de combinatie van Ricky Kanters en mij. Het is er nu dan toch van gekomen in de vorm van een vis. Als eerste is het smeedwerk gemaakt, rvs is door zijn toevoegingen erg taai om te smeden. Die toevoegingen bestaan uit nikkel en chroom die zorgen samen voor een witte kleur. Het chroom vormt oxides die de roestwerende eigenschappen geven aan roestvast staal. Maar helaas voor de smid verbrand het chroom uit de legering bij verhitting boven de 500° C en smeden gebeurd op ongeveer 1000° C. Het werk ziet er dan als volgt uit.

Het rvs gaat nu in een zuurbad dat ervoor zorgt dat de verbrande chroomoxiden en het ijzer uit de oppervlakte oplossen en het rvs weer zijn oorspronkelijke kleur krijgt. Dan is het tijd om te schuren en polijsten zodat het metaal gaat glinsteren als schubben. Het glas is gemaakt door middel van fusion techniek waarbij stukjes gekleurd glas in een oven worden verbonden. Voor meer informatie hierover verwijs ik naar de site van Ricky. En het resultaat stond op de open tuindag in Zwijndrecht, een visje in het groen.

De pauw heeft zijn plekje terug

Soms kom je door een beeld tot verrassende ontmoetingen. Zo ook met het beeld van een pauw, op een zomerse markt in Juni verkocht ik dit beeld aan een jonge dame. Ze wilde hem graag hebben maar kon hem niet meenemen, gelukkig was het dicht in de buurt van de markt dus bezorgen aan het einde van de dag was geen probleem. En dan kom je in een prachtige tuin terecht met meerdere verrassende beelden. Enige trots vervulde mij dat een beeld van mij tussen deze collectie mocht staan. De pauw moest een plekje rond een grote boom krijgen want dat was de slaapplek geweest van een echte pauw die helaas was overleden. Wat mij betreft was het alsof het beeld gemaakt was voor deze locatie en ook de kleuren konden niet beter passen. Ik hoop dat het beeld er nog lang mag staan en wie weet vliegt hij ’s nachts de boom wel in voor een beetje rust.

Kunstmarkt voor blinden?

Afgelopen week was ik te gast op het jaarfeest van Bartiméus een instelling voor visueel gehandicapten. Toen ik de vraag kreeg om daar een kraam in te richten met mijn beelden moest ik wel even nadenken. Wat moet ik daar, wat hebben ze eraan, wat heb ik eraan ??? De organisatrice wist mij uit te leggen dat er op het jaarfeest ook veel ouders van cliënten komen en dat het de bedoeling is dat het gewoon een gezellige dag is. Dan ga je op internet een beetje zoeken en kom je er achter dat de cliënten daar niet alleen een visuele handicap hebben maar ook nog eens een geestelijke achterstand. Nog meer vraagtekens voor mij aangezien ik net als veel mensen het moeilijk vind om “gewoon”met geestelijk gehandicapten om te gaan. Toch voelde de sfeer van de uitnodiging zo goed aan dat ik besloot het te doen. Je kan tenslotte niet altijd bezig zijn met geld verdienen.

Wat ben ik onder de indruk geraakt van de sfeer die er daar gecreëerd wordt door de verzorgenden en vrijwilligers. De liefde, enthousiasme en het geduld dat er is voor de cliënten, ik kan alleen maar een diepe buiging maken voor het werk dat ze verrichten. De feestsfeer was overal aanwezig en de cliënten hadden het duidelijk naar hun zin.

En mijn beelden?
Ze vonden mijn beelden de mooiste die ze nog nooit gezien hadden.

Volgend jaar gaan we een nieuwe uitdaging aan. We gaan een manier verzinnen om te gaan smeden met de cliënten, gewoon weer een aantal vraagtekens om weg te werken. Dat moeten deze mensen tenslotte ook dagelijks doen.

De wagenwielen staan er klaar voor.

Met het warme weer van de afgelopen dagen krijgt iedereen zin om er weer eens lekker op uit te trekken. Zo ook de eigenaren van de rijtuigen maar al spoedig blijkt dan dat er tijdens de winter een of meerdere hoepels los zijn gekomen. Droog winterweer zorgt dat de houten wielen gaan krimpen maar het ijzer krimpt niet helemaal mee.
Er zit maar een ding op, naar de smid, band eraf, opnieuw opmeten en heet er weer om leggen.

Als smid wil je natuurlijk een het liefst een heel stel wielen achter elkaar aan in orde maken, dat is wel zo gunstig voor de prijs.

Het vuur moet worden opgestookt en het eerste wiel duurt dan ook drie kwartier tot een uur om op te warmen. Alle volgende wielen gaan er in een half uur omheen. Een tik met een hamer en een blokje hout hier en daar en de band ligt mooi in het midden van de velg. Dan nog een paar gaatjes erin voor de nagels, een nagel per schenkel is hier de norm.

De wielen kunnen weer op de wagen gezet worden en rijden maar weer. En dan wel ervoor zorgen dat als je je wagen buiten neerzet in de zon dat je dan een natte doek over de wielen aan de zonkant gooit. Anders kan je zo weer naar de smid en begint het hele riedeltje van vooraf aan.

Van koninklijk naar dorpssmid

Het ene moment sta je een muuranker voor de prins te maken en even later ben je gewoon weer een dorpssmid. In dit geval wilde de klant een paar robuuste plankendragers van het type dat je bij de bouwmarkt nooit gaat vinden. Een van de uitdagingen van het smeedvak is om onderdelen te verbinden zonder te lassen. Bij deze plankendragers is dat gedaan door te klinken. De beide delen worden voorzien van een gat waar een klinknagel doorheen wordt gestoken. Vervolgens wordt de nagel aan de achterzijde opgestuikt in een uitsparing in de metalen strip. Om dit te kunnen doen moet de klinknagel wel goed heet zijn.

Als je op deze manier werkstukken maakt worden de verbindingen de sierelementen en heeft het werkstuk verder weinig opsmuk nodig. Een paar stevige eikenhouten boekenplanken maken het geheel dan natuurlijk mooi af.